Oude vastengebruiken

Oude vastengebruiken

Vasten in Nederland 🇳🇱 Van Vette Dinsdag tot Paasontbijt

Een tijd van contrasten

In het historische Nederland was de vastenperiode een tijd van beperking, soberheid en religieuze bezinning. Maar dat betekende niet dat men er geen eigen gewoonten en feestelijkheden rond ontwikkelde! Van uitbundige feesten vóór Aswoensdag tot stiekeme manieren om toch lekker te eten, Nederlanders wisten de vasten op hun eigen manier te beleven.

🔹 De Laatste Dagen van Overvloed 🍻🎭

🎭 Carnaval en Vastenavond

In het katholieke zuiden, vooral in Noord-Brabant en Limburg, was carnavalhét moment om nog even flink te genieten.

• Maskers, optochten en veel drank 🍺
• Overvloedige maaltijden, vaak met vlees en vet voedsel 🥩
• Symbolische afsluiting van de goede tijden vóór de vasten

In het protestantse noorden en westen, waar men minder carnaval vierde, kende men toch Vastenavond of Vette Dinsdag. Dit was de laatste avondwaarop men nog rijkelijk at voordat de vasten begon.

🍲 Vette Dinsdag: Traditionele gerechten

Op deze dag at men:
✅ Spek en worst (want die mochten tijdens de vasten niet meer)
✅ Erwtensoep en stamppotten met vlees
✅ Pannenkoeken of oliebollen als zoete lekkernij

Sommige gezinnen slachtten op deze dag een laatste varken, waarvan het spek werd bewaard voor na de vasten.

🔹 Aswoensdag en de Start van de Vasten ✝️

✝️ Het askruisje

Op Aswoensdag begon de vasten officieel. Katholieken gingen naar de kerk om een askruisje te halen, een teken van nederigheid en bezinning. Protestanten, die minder nadruk op vasten legden, deden dit meestal niet.

🥦 Wat mocht je NIET eten?

• Vlees en vet voedsel
• Zuivelproducten (melk, boter, kaas)
• Eieren (die werden opgespaard voor Pasen)
• Alcohol werd minder streng verboden, maar sommige streken dronken geen bier of wijn

🐟 Wat mocht WEL?

• Vis, vooral stokvis, haring en kabeljauw
• Peulvruchten, groenten en brood
• Water en soms verdunde wijn

In vissersdorpen was de vasten minder zwaar, omdat men juist extra vis ging eten. Steden zoals Amsterdam en Enkhuizen handelden veel in vis, en dit hielp mensen de vasten makkelijker door te komen.

🔹 Halfvasten: Een Pauze in de Vasten? 🎉

Na zo’n 20 dagen vasten was het tijd voor een korte onderbreking: Halfvasten!

🎭 Boerenbruiloften & fopfeesten

In sommige streken werden op Halfvasten nep-huwelijken georganiseerd. Deze Boerenbruiloften waren een manier om even luidruchtig feest te vieren in de vastentijd.

🎂 Halfvastengebak & zoetigheden

Op deze dag mocht men vaak één extra maaltijd of traktatie eten, zoals:

• Brokkenpap (een pap van oud brood met honing)
• Halfvastenkoeken of taart met gedroogd fruit

Dit gaf mensen de energie om de laatste 20 dagen van de vasten door te komen.

🔹 Palmpasen en het Einde van de Vasten 🌿🥚

🌿 Palmpasen-optochten

Op de zondag vóór Pasen maakten kinderen in delen van Nederland een Palmpasenstok:

• Versierd met een broodhaan, slingers en rozijnenbrood
• Ze liepen ermee langs de huizen en kregen soms eieren of snoep

🥚 Waarom Paaseieren?

Tijdens de vasten werden eieren niet gegeten, maar kippen bleven natuurlijk wél leggen. Daarom had men op Paasdag een grote voorraad eieren, en zo ontstond de gewoonte om deze te versieren en verstoppen!

Op Paaszondag werd de vasten beëindigd met een groot ontbijt, vaak met:
✅ Brood, boter en eieren
✅ Ham of ander vlees
✅ Honing en zoetigheden

🔹 Conclusie: Nederlanders en de Vasten – Een Slimme Balans

Nederlanders gingen creatief om met de vasten. Ze hielden zich grotendeels aan de regels, maar vonden altijd manieren om toch feest te vieren en lekker te eten binnen de beperkingen.

Van Vette Dinsdag tot Paasontbijt, de vastenperiode was niet alleen een tijd van soberheid, maar ook van tradities en slimme oplossingen!

🖼 Illustratie in Nederlandse stijl: Hendrick Avercamp (1585-1634) 🇳🇱

Om deze vastentradities visueel tot leven te brengen, kiezen we voor Hendrick Avercamp!

🎨 Waarom Avercamp?
✅ Bekend om levendige winterse taferelen, waarin het gewone volk centraal staat
✅ Zijn schilderijen tonen markten, feesten en dagelijks leven, perfect voor de overgang van Vette Dinsdag naar Aswoensdag
✅ Gedetailleerde en speelse scènes, die goed passen bij de Halfvasten en Palmpasen-tradities

Je ziet links de uitbundige Vette Dinsdag, met mensen die feest vieren, eten en drinken. Rechts verandert de sfeer: mensen gaan naar de kerk om een askruisje te halen en eten hun eerste sobere maaltijd van brood en vis. Op de achtergrond een prachtig winterlandschap met bevroren grachten en schaatsers, helemaal in de stijl van Avercamp!

Wat vind je ervan? 😃 

🔍 Vergelijking: Vasten in Nederland vs. Vlaanderen

Een overzichtelijke tabel is een geweldige manier om de verschillen tussen Nederland en Vlaanderen tijdens de vastenperiode te laten zien. 🇳🇱🇧🇪

Onderwerp	Nederland 🇳🇱	Vlaanderen 🇧🇪
Voorbereiding op de vasten	Carnaval (Zuiden), Vette Dinsdag, Vastenavond	Sluiterkesdag, Vastenavond, Bourgondische feesten
Belangrijke feestdagen vooraf	Carnaval (Brabant, Limburg), Vastenavond, Lichtmis	Sluiterkesdag (2 feb.), Vastenavond, Lichtmis
Typische feestmaaltijden	Erwtensoep, spek, worst, pannenkoeken	Stoofpot met bier, spek, ham, wafels en pannenkoeken
Wat mocht niet gegeten worden?	Vlees, vet, zuivel, eieren	Vlees, zuivel, eieren, boter
Wat mocht wel?	Vis (haring, stokvis, kabeljauw), roggebrood, peulvruchten	Vis (haring, schelvis, snoek), vastensoep, brood zonder boter
Creatieve ‘nepgerechten’	Peulvruchten als vleesvervanger, dunne vastensoep	Visworsten, ‘nepvlees’ van noten, bakken in olie i.p.v. boter
Aswoensdag-gebruik	Askruisje halen in de kerk, eerste sobere maaltijd	Askruisje halen, in sommige dorpen op blote voeten naar de mis
Halfvasten-traditie	Boerenbruiloft, traktaties zoals Halfvastenkoek	Gekke Dagen, stiekeme feesten met ‘vergeten’ vlees
Palmpasen en kinderen	Palmpasenstokken met broodhaan, snoep en eieren verzamelen	Palmpasen-optochten, eieren op de kerktoren gooien
Hoe werd Pasen gevierd?	Paasontbijt met eieren, brood en ham	Eieren in overvloed, groot feestmaal met vlees en boter
Religieuze beleving	Meer protestants (strenge regels minder algemeen)	Sterk katholiek, vasten werd strikter nageleefd

🔹 Conclusie: Verschillen en Overeenkomsten

✅ Nederlanders en Vlamingen hielden zich beide aan de vasten, maar vonden slimme manieren om het draaglijker te maken.
✅ Vlamingen waren meer Bourgondisch en zochten naar creatieve keukenoplossingen (zoals visworsten).
✅ Nederlanders hadden meer invloed van de protestantse cultuur, waardoor vasten in sommige regio’s minder strikt was.
✅ Beide landen gebruikten ‘feestpauzes’ zoals Halfvasten om toch even te genieten in de vastentijd.
✅ Vis speelde een grote rol in beide keukens, maar Vlaanderen kende meer variatie in visgerechten.

Andere gebruiken

Laat het ons weten

Spreuken en gezegden GPT

Deze GPT legt de betekenis uit van spreuken en gezegden, geeft een paar voorbeelden en illustreert deze met een duidende tekening

Spreuken en gezegden

Bedankt voor je bezoek! Tot gauw!