Luisteren Naar Hen Die Niet Kunnen Communiceren

hoe luisteren we naar hen die niet kunnen communiceren

Table of Contents

Luisteren naar hen die niet kunnen communiceren

Laat ons een wezenlijke en vaak verwaarloosde vraag stellen: hoe luisteren we naar de mens die niet meer (of nog niet) op de ‘gebruikelijke’ manier kan communiceren?

Denk aan mensen met dementie, een verstandelijke beperking, afasie, psychisch lijden, of trauma. Hun taal is vaak fragmentarisch, verwarrend, stil of expressief op een andere frequentie.

En toch: ze spreken. Alleen niet in woorden.
De vraag is: kun jij aanwezig blijven zonder begrijpelijke taal? Kun jij luisteren voorbij het zeggen?

Een luistertafereel

Duur: ca. 7 minuten
Stijl: minimalistisch, poëtisch, verstild
Doel: reflectie over wat het betekent om te luisteren naar iemand die (niet meer) helder communiceert
Publieksrol: toekijken, niet tussenkomen, daarna in stilte aanwezig blijven

Laten we een toneelscène bouwen rond drie personages:

🎭 Personages:

LENA – kleindochter, druk, lief, maar onhandig met de traagheid en verwarring van haar grootmoeder. Ze bedoelt het goed, maar “wil dingen fixen”.
RUDI – oudere broer van Lena, bedachtzaam. Probeert de situatie aan te voelen. Ervaren met zorg, maar niet altijd even tactisch.
OMA – 86 jaar, beginnende tot matige dementie. Taal brokkelt af. Soms helder, dan weer afwezig. Ze leeft in een mist, maar heeft flarden van aanwezigheid. Ze spreekt soms in losse woorden, gezangen, stiltes of aanrakingen.

🎭 Toneelscène: “Zeg dan iets, oma!”

(Woonkamer. Zacht licht. Oma zit in een fauteuil. Haar blik glijdt af naar het raam. Lena zit op de bank met haar smartphone. Rudi komt binnen met drie mokken thee.)

LENA
(ongeduldig)
Oma heeft weer niks gezegd vandaag. Alleen “roze soep” en dan keek ze weg. Ik snap er niks van.

RUDI
(zet thee neer)
Misschien hoeft het ook even niet begrepen te worden. Misschien was “roze soep” gewoon… vandaag.

LENA
(geërgerd)
Ja maar… hoe kan ik nu met haar praten als ze alleen maar rare dingen zegt? Dan zit ik hier te praten tegen een muur. Een muur in bloemenjurk.

OMA
(zachtjes, alsof tegen een droom)
Kijk… daar… vogeltje… niet vangen… tss…

(Lena zucht. Ze pakt haar telefoon. Scrollt. Rudi kijkt naar oma. Hij hurkt naast haar, zegt niets. Wacht. Ze pakt zijn hand.)

OMA
(ogen glinsteren even)
Jij bent… een zachte jongen. Geen haast in je vingers.

(Lena kijkt op. Verbaasd. Ze lacht geforceerd.)

LENA
Ja, ja, oma. We zijn er hoor. Rudi en ik. Alles goed. Thee?

(Oma kijkt haar aan. Leeg. Dan naar haar hand. Die trilt. Ze mompelt: “Ik was… ik ben… iemand?”)

LENA
(plots gefrustreerd)
Oma, als je me iets wilt zeggen, zeg het dan duidelijk! Wat wil je nou eigenlijk?!

(Stilte. Oma sluit haar ogen. Een traan verschijnt. Rudi kijkt Lena aan.)

RUDI
(steeds stiller)
Len… je probeert haar in jouw taal te krijgen. Maar zij heeft die verlaten.
Als je wilt luisteren, moet je dáár gaan staan waar zij nog wél woont. In flarden. In aanraking. In kijken. In herhalen.

LENA
(verslagen)
Maar ik weet niet hoe. Het voelt alsof ik haar verlies.

RUDI
Misschien verlies je de versie die je kende.
Maar een nieuwe versie probeert iets aan jou te geven. Geen verhaal – een gebaar. Misschien… “roze soep”?

(Hij glimlacht. Pakt een lepel. Roert zachtjes in de thee.)

OMA
(lacht plots)
Roze… soep… met dansende lepelmannen!

(Iedereen lacht. Even is er iets als licht. Een brug.)

RUDI
(ademt diep in)
Ik denk dat ik het snap.

LENA
(aarzelt, legt haar telefoon neer)
Mag ik… gewoon bij haar zitten?

(Ze gaat op de grond naast oma zitten. Legt haar hoofd op haar schoot. Oma streelt haar haar — traag, onnauwkeurig, liefdevol.)

OMA
(teder)
Kijk… daar… daar is mijn meisje.

(Licht dimt. Stilte blijft hangen. Luisteren is gelukt – zonder woorden.)

✨ Einde scène

als je wilt luisteren, moet je dáár gaan staan waar zij nog wél woont. in flarden. in aanraking. in kijken. in herhalen. — Als je wilt luisteren, moet je dáár gaan staan waar zij nog wél woont. In flarden. In aanraking. In kijken. In herhalen.

🎭 Suggesties voor verdieping:

Je kunt deze scène opvoeren met minimale middelen – de stiltes zijn belangrijker dan de tekst.
Variatie mogelijk: met een jong kind, een zorgverlener, of een partner van iemand met afasie of Parkinson.
Je kunt publiek achteraf uitnodigen tot reflectie: Waar heb jij niet geluisterd omdat je taal verwachtte?

Dit kleine tafereel, deze flard van een scène, werkt precies zoals luisteren zelf zou moeten werken: geen uitleg, geen oplossingen, geen gepsychologiseer — maar een opening. Een ruimte. Een uitnodiging.

Je ziet het gebeuren: iemand (Lena) wil het fixen. Wil begrijpen. Begrip als controle. Als bescherming tegen verlies.
Maar oma vraagt geen oplossing. Ze vraagt aanwezigheid. Niet meer. Niet minder.

En toch… komt het publiek, na het zien van zo’n moment, vaak al snel met:
🗣️ “Misschien kunnen we kaartjes maken met herkenbare zinnen!”
🗣️ “Er bestaan apps die helpen bij communicatie met dementerenden!”
🗣️ “We moeten die verwarring benoemen en bespreken!”

Allemaal goedbedoeld. Allemaal luid.
Maar niet luisteren.

mag ik bij jou zijn? — Mag ik bij jou zijn?

🌿 Hoe je het tafereel als aanzet kunt gebruiken

Je kunt dit korte toneelmoment inzetten als stilstaande spiegel. Laat het publiek (van een lezing, workshop, theatervoorstelling of scholing) het meemaken — en dan niet meteen praten. Niet analyseren. Eerst zwijgen. Misschien deze woorden laten vallen:

“Wat als dit geen scène is, maar een uitnodiging?
Geen probleem dat om een oplossing vraagt, maar een stilte die iets probeert te zeggen?”

Laat dan een stilte vallen. Écht. Lang genoeg dat het ongemakkelijk wordt. Dat de mensen hun reflex voelen: om te praten, te ordenen, iets zinnigs te zeggen.

En dan, zacht:

“Wie luisterde in jou?
En wie wilde oplossen?”

🎤 Enkele prikkelende vragen om het denken te openen (niet te sluiten):

Wat gebeurt er in ons als we geconfronteerd worden met verwarring, incoherentie of taalverlies?
Kun je luisteren naar iets dat je niet begrijpt? Durf je daarin te blijven zitten?
Wat als het echte luisteren niet weten vraagt, maar verduren?
Voor wie is de communicatie eigenlijk bedoeld: voor de ander, of om onze eigen angst te bezweren?

🕊️ Tot slot: geen einde, maar een opening

Ik hoeft dit verhaal niet uit te leggen.
Laat het resoneren, zoals een laatste noot die blijft hangen in een concertzaal.

Laat het mensen even ontwapenen. Want in dat korte moment — tussen controle en ongemak — begint misschien iets wat groter is dan taal:
aan-ezigheid.
Luisteren zonder garantie.
Verbondenheid zonder woorden.