Luisteren begint met stilte

Luisteren begint met stilte

DE LUXE VAN STILTE: Over luisteren in een tijd van lawaai

Een lang, hedendaags essay met een pittige stijl, licht provocatief en doordrongen van de centrale vraag die Erich Fromm ons voorhoudt: kunnen wij nog werkelijk luisteren in een wereld die niet meer stil is?

“Listening is a rare art in our culture.” – Erich Fromm

Laten we eerlijk zijn: wij luisteren niet. We wachten op onze beurt om te praten. We zappen, scrollen, filteren, reageren. We horen geluiden, stemmen, podcasts, notificaties, ringtones, TikToks en TED-talks – maar wie van ons hoort nog een mens?

Luisteren is geen vaardigheid die je leert met een cursus “actieve communicatie” of een post op LinkedIn over “empathisch leiderschap”. Luisteren – écht luisteren – is iets radicaals. Iets onaangenaams zelfs. Want het begint met stilte. En laat dat nu net zijn wat onze tijd het minst verdraagt.

🎧 Het tijdperk van ruis

We leven in een wereld die allergisch is voor stilte. In de lift klinkt muziek. In de supermarkt praat een stem tegen ons vanaf de scanner. Op straat filteren oordopjes de wereld. Stilte wordt als ongemakkelijk ervaren. Onbeleefd zelfs.

En dat is geen toeval. Stilte confronteert. Stilte is de ruimte waarin de ander – en jijzelf – hoorbaar worden. In die ruimte hoor je dat iemand bang is. Of verward. Of, erger nog, dat jij zelf dat bent. Dus vullen we de ruimte op. Met lawaai, advies, content, meningen, en ja: met woorden die niks betekenen.

Maar Fromm zou zeggen: juist daar begint het luisteren. Niet bij wat er gezegd wordt, maar bij wat niet gezegd wordt. Wat weggedrukt wordt door onze permanente stroom van geluid.

🧠 Van communiceren naar consuminderen

Erich Fromm leerde ons dat luisteren een daad van liefde is. Maar ook een daad van verzet. Tegen de instrumentalisering van het gesprek. Tegen communicatie als product. Tegen het idee dat praten altijd nuttig moet zijn, efficiënt, doelgericht.

Kijk maar om je heen: gesprekken zijn marketing geworden. Relaties zijn performances. Zelfs stilte moet tegenwoordig ‘actief‘ zijn – denk aan “mindfulness”. Maar wie durft nog écht stil te zijn, zonder timer of app?

Luisteren is de kunst van het niet weten, van het wachten, van het afzien van controle. En dat past niet in onze neurotisch geoptimaliseerde samenleving.

💼 Op kantoor: luistervaardigheid of gehoorzaamheid?

Laten we het hebben over werk. Hoe vaak voel je dat je wordt gehoord op je werk? Niet uit beleefdheid, maar echt? Je uitspreekt, en de ander zet zijn scherm op zwart, stopt met tikken, en zegt: “Vertel.” Precies.

In veel organisaties is luisteren een holle term. “We luisteren naar onze medewerkers,” zeggen bedrijven, terwijl ze targets najagen en feedback ‘verwerken’ via anonieme formulieren. Dat is geen luisteren. Dat is dataverwerking met een menselijke façade.

Fromm zou zeggen: een cultuur die luistert, is er één waarin de ander géén middel is. Waarin de collega een subject blijft – iemand met een binnenwereld, geen inputveld. Zo’n cultuur vereist meer dan communicatieprotocollen. Ze vraagt om moed.

❤️ In relaties: de reflex om te fixen?

In liefdesrelaties is de luistercrisis nog schrijnender. Hoe vaak onderbreken we onze partners met oplossingen, meningen, adviezen? “Je moet gewoon…,” “Waarom probeer je niet…,” “Dat komt wel goed.” Alles behalve: ik ben hier, vertel maar.

Luisteren betekent je mond houden terwijl je hart open blijft. Het betekent dat je partner mag bestaan in zijn of haar onhandigheid, zonder dat jij meteen op de knop ‘repareren’ duwt. Maar dat vraagt tolerantie voor het tragische, voor het onbeheersbare – iets wat we als moderne mensen niet goed kunnen verdragen.

Fromm zou zeggen: we verwarren liefde met controle. En luisteren met sturen. Maar wie werkelijk luistert, neemt de ander serieus als mens – niet als project.

📵 De vraag van deze tijd: durf je nog stil te zijn?

Er is iets provocerend revolutionairs aan luisteren anno nu. Want wie luistert, verzet zich tegen het tempo van de wereld. Tegen de oppervlakkigheid van het discours. Tegen het idee dat zenden altijd belangrijker is dan ontvangen.

Wie luistert, kiest traagheid boven snelheid, aandacht boven algoritme, intimiteit boven efficiëntie.

Het is moeilijk, soms pijnlijk. Want als je echt luistert, hoor je niet alleen de ander. Je hoort ook jezelf. Al je oordelen, je reflexen, je ongeduld. Je hoort je verlangen om iets te zeggen dat slim klinkt. Om iets bij te dragen. Om belangrijk te zijn.

Maar luister eens écht. Laat de ander ademen. Laat een stilte vallen. Luister niet om te reageren, maar om te begrijpen. Misschien gebeurt er iets geks: je voelt dat de ander oplucht. Zachtjes openbloeit. En jij ook.

🧘‍♂️ Epiloog: de herontdekking van het oor

We zijn collectief doof geworden voor de zachte tonen van betekenis. In een wereld die schreeuwt, is luisteren een daad van rebellie. Een herontdekking van het oor. Niet het oor dat registreert, maar het oor dat verbindt.

The Art of Listening is geen boek met tips, maar een moreel appel. Fromm vraagt ons: Wil je werkelijk luisteren? Dan moet je je bereid tonen om de ander te laten bestaan buiten jouw kader.

Dat is zeldzaam. Dat is moeilijk. En daarom is het van levensbelang.

Vraag die blijft hangen

In een wereld waar iedereen schreeuwt om gehoord te worden – wie heeft de moed om te luisteren?

🎧 Reflectievragen: de kunst van het aanwezig luisteren

1. Wanneer heb jij voor het laatst geluisterd zonder iets terug te hoeven zeggen?

Was je stil omwille van de ander, of was je aan het wachten op je beurt om te spreken?

2. Wat gebeurt er in jou als er een lange stilte valt in een gesprek?

Voel je ongemak, de neiging om het op te vullen? Wat zegt dat over je verhouding tot leegte?

3. Luister jij om te begrijpen, of om te reageren?

Hoe vaak begin je je antwoord al te vormen terwijl de ander nog spreekt?

4. Wie in jouw leven voelt zich écht gehoord door jou?

En wie niet? Wat maakt het verschil?

5. Wat zou het met jou doen als iemand jou een kwartier lang zou aanhoren — zonder oordeel, zonder onderbreking, met volle aandacht?

Kun je je voorstellen hoe helend dat kan zijn? Kun jij dat zelf geven?

6. Hoe beïnvloeden schermen je vermogen om werkelijk te luisteren?

Ben je ooit zintuiglijk en mentaal alleen bij het gesprek zonder afleiding?

7. Wat in jou verzet zich tegen luisteren?

Is het angst voor wat je zou horen? Onzekerheid? De drang om nuttig te zijn?

8. Durf jij een gesprek in te gaan zonder bedoeling, zonder doel?

Alleen om bij de ander te zijn. Wat zou je daar tegenhouden?

9. Welke stemmen hoor jij meestal niet in je omgeving?

Denk aan mensen zonder status, zonder woorden, zonder media-aansluiting. Wat vraagt het om hen te horen?

10. Wat vraagt het van jou om aanwezig te zijn, in plaats van beschikbaar?

Kun je het verschil voelen?

Deze vragen zijn bedoeld voor individueel gebruik of als onderdeel van een groepsgesprek, training, coaching of workshop.

Bedankt voor je bezoek! Tot gauw!

Bron OpenAI’s chatGPT Language Models & Picsart