Jantje zag eens pruimen hangen

Jantje zag eens pruimen hangen

Jantje zag eens pruimen hangen – het verhaal achter het versje

Bijna elke Nederlander kent het rijmpje:

Jantje zag eens pruimen hangen,
O! als eieren zo groot.
’t Scheen dat Jantje wou gaan plukken,
Schoon zijn vader ’t hem verbood…

Het is een klassiek kinderversje, vaak verteld met een morele les: gehoorzaamheid en eerlijkheid worden beloond. Maar waar komt dit versje eigenlijk vandaan? En wie schreef het?

Hiëronymus van Alphen, de dichter

Het rijmpje is afkomstig van Hiëronymus van Alphen (1746–1803), een Nederlandse dichter, jurist en politicus. Hij is vooral bekend om zijn “Proeve van kleine gedigten voor kinderen”, een bundel kindergedichten die in de late 18e eeuw verscheen. Het versje over Jantje is onderdeel van deze bundel.

Van Alphen schreef in de Verlichting, een tijd waarin opvoeding, redelijkheid en morele ontwikkeling centraal stonden. Zijn kindergedichten waren vernieuwend: ze spraken kinderen niet neerbuigend toe, maar met vertrouwen. Hij geloofde dat kinderen van nature goed zijn en vooral liefde en begrip nodig hebben om zich te ontwikkelen tot goede mensen.

Moraal van het verhaal

In het versje ziet Jantje verleidelijke pruimen, maar plukt ze niet omdat zijn vader het hem verboden heeft. Wanneer zijn vader hem later toestemming geeft én zijn gehoorzaamheid prijst, wordt Jantje beloond. De boodschap is helder: wie braaf en gehoorzaam is, wordt beloond.

Het rijmpje was bedoeld als pedagogisch voorbeeld: een modelkind dat moreel juist handelt, ondanks verleiding.

Culturele waarde

Het versje is inmiddels zo ingeburgerd in de Nederlandse cultuur dat velen denken dat het een volksrijmpje is. Toch is het dus het werk van een specifieke auteur. De stijl – eenvoudig, muzikaal en moralistisch – maakte het geschikt voor opvoeding en onderwijsmateriaal in de 18e en 19e eeuw.

Tot op de dag van vandaag wordt het rijmpje geciteerd, voorgedragen, en af en toe zelfs geparodieerd. Het is een klein stukje literaire geschiedenis dat tot het collectieve geheugen van Nederland is gaan behoren.

De Illustratie van Jantje die de pruimen ziet hangen (klassieke stijl)

Een klassieke illustratie van het moment waarop Jantje de pruimen ziet hangen. Denk aan een romantische, 18e-eeuwse stijl: Jantje in korte broek en kniekousen, een boom vol rijpe pruimen, een zonovergoten landschap op de achtergrond. 

Jantje onder de pruimenboom, gemaakt met DALL·E – OpenAI’s beeldgeneratiemodel. De stijl is geïnspireerd op klassieke kinderboekillustraties uit de 18e eeuw.

Een gedicht over gehoorzaamheid en beloning

 Als je houdt van thema’s als gehoorzaamheid, moraal en beloning, dan zou je waarschijnlijk genieten van Van Alphens eigen gedicht “De gehoorzame Jongen”. Hier is een fragment:

De brave jongen is te vreden,
En dankt zyn vader voor het goed;
Hy volgt hem in zyn woord en reden,
En vlucht van de ondeugd met spoed.

Zou je willen dat ik dit gedicht in zijn geheel voor je opzoek en bespreek? Of heb je liever een modern gedicht met een soortgelijke moraal?

Boekenwurm GPT

Diepgaande literaire analyses en persoonlijke leesadviezen

Boekenwurm is een geavanceerde GPT gespecialiseerd in literatuur. Het biedt diepgaande literaire analyses, achtergrondinformatie over werken en auteurs, en gepersonaliseerde leesadviezen.

Boekenwurm

Andere gedichten van Hiëronymus van Alphen

Hiëronymus van Alphen schreef een reeks korte gedichten, bedoeld om kinderen op een toegankelijke manier normen en waarden bij te brengen. Enkele bekende thema’s en titels uit zijn werk:

• “De Lieve Jongen” – Over goed gedrag en liefde voor ouders.
• “De Dankbare Jongen” – Waardering tonen voor wat je krijgt.
• “Het Speeluur” – Over matiging in spel en het belang van studie.
• “De Ondeugende Jongen” – Een kind dat fouten maakt, maar daaruit leert.
• “Het Hondje” – Een voorbeeld van vriendelijkheid en zorg voor dieren.

Van Alphen was ervan overtuigd dat kinderen beter leren door liefde en voorbeeld dan door straf. Zijn werk was revolutionair omdat het kinderen als denkwezens met een moreel besef benaderde – iets nieuws in zijn tijd.

Als dat niet vooruitziende was?

Kinderen denken ook na…